ഇന്ത്യയുടെ ‘ടോയ്‌ലറ്റ് മാൻ’; ആശയങ്ങൾ കൊണ്ട് വിപ്ലവം സൃഷ്ടിച്ച “ബിന്ദേശ്വർ പഥക്”

ഇന്ത്യയിലെ പ്രശസ്തനായ സാമൂഹിക പ്രവർത്തകനും സുലഭ് ഇന്റർനാഷണൽ സ്ഥാപകനുമായ ബിന്ദേശ്വർ പഥക് ചൊവ്വാഴ്ച (ഓഗസ്റ്റ് 15) 80-ആം വയസ്സിൽ അന്തരിച്ചു. ഉച്ചയ്ക്ക് 1:30 ന് ഹൃദയാഘാതത്തെ തുടർന്ന് അദ്ദേഹത്തെ നേരത്തെ ഡൽഹിയിലെ എയിംസ് ആശുപത്രിയിൽ പ്രവേശിപ്പിച്ചിരുന്നു. ആരായിരുന്നു ബിന്ദേശ്വർ പഥക്? ഇന്ത്യയിൽ ടോയ്‌ലറ്റുകൾ എന്ന ആശയത്തിൽ വിപ്ലവം സൃഷ്ടിച്ച വ്യക്തിയാണ് ബിന്ദേശ്വർ പഥക്. ഇന്ത്യയിലെ മാനുവൽ തോട്ടിപ്പണിക്കാരുടെ അവസ്ഥ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനുള്ള വിപുലമായ കാമ്പെയ്‌നിലൂടെയാണ് പഥക് അറിയപ്പെടുന്നത്.

അദ്ദേഹത്തിന്റെ സുലഭ് ഓർഗനൈസേഷൻ ഇന്ത്യൻ വീടുകളിൽ ഏകദേശം 1.3 ദശലക്ഷം ടോയ്‌ലറ്റുകൾ നിർമ്മിക്കുകയും ഒപ്പം 54 ദശലക്ഷം സർക്കാർ ടോയ്‌ലറ്റുകളും സാങ്കേതികവിദ്യയുടെ സഹായത്താൽ നിർമ്മിച്ക്കുകയും ചെയ്തു.

1970-കളുടെ തുടക്കത്തിൽ, അദ്ദേഹം ടോയ്‌ലെറ്റ് നിർമ്മാണത്തിന് തുടക്കം കുറിച്ചു. ലക്ഷക്കണക്കിന് വീടുകളിൽ വൃത്തിയുള്ള ടോയ്‌ലറ്റുകളും വർഷങ്ങളായി, അദ്ദേഹത്തിന്റെ സുലഭ് ഫൗണ്ടേഷൻ പല ഇന്ത്യൻ നഗരങ്ങളിൽ വൃത്തിയുള്ളതും സുരക്ഷിതവുമായ ‘പേ-പെർ യൂസ് ടോയ്‌ലറ്റുകൾ’ എന്ന ആശയത്തിൽ ടോയ്‍ലെറ്റുകൾ പണിയുകയും ചെയ്തു.

പൊതുസ്ഥലങ്ങളിലെ വിസർജനം അവസാനിപ്പിക്കാനും വൃത്തിയുള്ള പൊതുശൗചാലയങ്ങൾ സ്ഥാപിക്കാനുമായുള്ള പ്രവർത്തനങ്ങൾ വഴിയാണ് സുലഭ് ശ്രദ്ധനേടിയത്. ഈ മേഖലയിലെ പൊതുപ്രവർത്തനം നിരവധി കളിയാക്കലുകൾക്ക് വഴിവെച്ചെങ്കിലും ഇന്ത്യയിൽ വിപ്ലവം സൃഷ്ടിച്ച ആശയത്തിനാണ് ബിന്ദേശ്വർ പഥക് തുടക്കം കുറിച്ചത്. ‘സാനിറ്റേഷൻ സാന്റക്ലോസ്’ എന്നാണ് അദ്ദേഹം അറിയപെട്ടത്.

’60കളിൽ ബിഹാർ ഗാന്ധി െസന്റിനറി സമിതിയുടെ തോട്ടിപ്പണിക്കാരുടെ മോചനത്തിനായുള്ള സംഘടന ‘ഭാംഗി-മുക്തി’യിൽ സജീവമായിരുന്നു പഥക്. ഇദ്ദേഹം വികസിപ്പിച്ച ബയോഗ്യാസ് പ്ലാന്റുകൾക്ക് പിന്നീട് വൻ പ്രചാരം ലഭിക്കുകയും ദക്ഷിണാഫ്രിക്ക ഉൾപ്പെടെ വിദേശരാജ്യങ്ങളിലും ഇപ്പോൾ ഇത് ഉപയോഗത്തിലുണ്ട്.

ഇന്ത്യയിൽ ദൃഢമായി നിലനിന്നിരുന്ന ജാതി വിവേചനത്തെ വെല്ലുവിളിക്കുന്നതിലും സാമൂഹിക ശ്രേണിയുടെ ഏറ്റവും താഴെയുള്ളവരെ ഉയർത്തുന്നതിലും ഭൂരിഭാഗം ദലിതരെയും മാനുവൽ തോട്ടിപ്പണിക്കാരെ സമൂഹത്തിന്റെ മുൻനിരയിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്നതിനും അദ്ദേഹം നടത്തിയ പ്രവർത്തനങ്ങൾ വ്യാപകമായി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.

ഇന്ത്യയിലും ആഗോളതലത്തിലും അഭിമാനകരമായ നിരവധി അവാർഡുകൾ അദ്ദേഹത്തെ തേടിയെത്തി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ജനപ്രീതി വർദ്ധിച്ചപ്പോൾ, പത്രങ്ങൾ അദ്ദേഹത്തെ “മിസ്റ്റർ സാനിറ്റേഷൻ” എന്നും “ഇന്ത്യയിലെ ടോയ്‌ലറ്റ് മാൻ” എന്നും വിശേഷിപ്പിച്ചു. ഒരു റിപ്പോർട്ടിൽ, വാഷിംഗ്ടൺ പോസ്റ്റ് അദ്ദേഹത്തെ ഒരു “മിനി വിപ്ലവകാരി” എന്നാണ് വിശേഷിപ്പിച്ചത്. കൂടാതെ 2015 ലെ ഇക്കണോമിസ്റ്റ് ഗ്ലോബൽ ഡൈവേഴ്സിറ്റി ലിസ്റ്റിലും അദ്ദേഹം ഇടം നേടി.

1989-ലെ ന്യൂയോർക്ക് ടൈംസ് റിപ്പോർട്ട് അനുസരിച്ച്, രാജസ്ഥാനിലെ ഒരു ക്ഷേത്രേത്തിലേക്ക് തോട്ടിപ്പണിക്കാരുടെ കുടുംബങ്ങളിലെ 100 പെൺകുട്ടികളെ അദ്ദേഹം ക്ഷണിക്കുകയും അവർക്കൊപ്പം പൊതുസ്ഥലത്ത് ഭക്ഷണം കഴിക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. പൊതുസ്ഥലങ്ങളിൽ മലമൂത്രവിസർജ്ജനം അവസാനിപ്പിക്കാൻ ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള ഇന്ത്യൻ സർക്കാരിന്റെ സ്വച്ഛ് ഭാരത് അഭിയാൻ (ക്ലീൻ ഇന്ത്യ കാമ്പെയ്ൻ) കാമ്പയിനിൽ സുലഭ് ഫൗണ്ടേഷനും ചേർന്നു.

ആളുകളുടെ ശുചിത്വ പ്രശ്‌നം പരിഹരിക്കുന്നതിനാണ് തന്റെ ജീവിതത്തിൽ മുൻഗണന എന്നും എന്റെ മക്കളെയും പെൺമക്കളെക്കാളും ഞാൻ ഈ ജോലിയെ സ്നേഹിക്കുന്നു എന്ന് പലപ്പോഴും പറഞ്ഞിരുന്ന പഥക്, ഇന്ത്യയുടെ സ്വാതന്ത്ര്യ സമര പ്രസ്ഥാനമായ മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ ആശയങ്ങളാൽ ഏറെ സ്വാധീനിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു.

ഒരു ഉയർന്ന ബ്രാഹ്മണ കുടുംബത്തിൽ ജനിച്ച അദ്ദേഹം കുട്ടിയായിരുന്നപ്പോൾ തന്നെ തന്റെ പ്രത്യേകാവകാശത്തെക്കുറിച്ച് നന്നായി ബോധവാനായിരുന്നുവെന്നും, സാധ്യമായ എല്ലാ വഴികളിലും തന്റെ ഗ്രാമത്തിലെ താഴ് ജാതിക്കാരെ നിർണ്ണയിച്ച ജാതി വ്യവസ്ഥയുടെ പൊറുക്കാത്ത യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളാൽ ആശയക്കുഴപ്പത്തിലായിരുന്നുവെന്നും അദ്ദേഹം വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുണ്ട്.